مدیریت کم‌هزینه و پرفایده برای مردم یعنی کار و مدیریت جهادی که بن بست شکن است؛ در کار جهادی منابع محدود با حداکثر اثرگذاری مصرف می‌شوند تصمیمات بر اساس داده و شواهد، شفاف و عادلانه هستند؛ علم، اخلاق و هوشمندی در خدمت عمل، تربیت و تمدن نوین اسلامی قرار می‌گیرند.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ـ در وصف مؤمن ـ می‌فرماید: «حرکات و رفتارهایش ملایم و مهربان است و دیدارش شیرین … از هر چیز عالی‌ترین آن را می‌جوید و از خوی‌ها والاترینشان را … بر دشمنش ستم نمی‌کند و به خاطر کسی که دوستش دارد مرتکب گناه نمی‌شود، … کم خرج و زحمت است و بسیار کمک و یاری می‌رساند … کارش را به خوبی انجام می‌دهد به طورى که گویى آن را می‌بیند، چشمانش فروهشته است، دست بخشنده دارد، و دست رد به سینه سائل نمی‌زند … سخنش را می‌سنجد و زبان در کام می‌کشد … باطل را از دوستش نیز نمی‌پذیرد و حق را حتی از دشمنش انکار نمی‌کند، دانش نمی‌آموزد مگر برای دانستن و نمی‌آموزد مگر برای عمل کردن؛ اگر با دنیاطلبان همراه شود زیرک‌ترین آنهاست و هرگاه با آخرت‌جویان برود پارساترین آنهاست.»
این روایت پرمغز نبوی، با ترکیب اخلاق حکمرانی و داده‌محوری در بهره‌وری، می‌تواند برای ارتقای کارآمدی در نظام مدیریتی و حکمرانی جمهوری اسلامی ایران، الهام‌بخش و الگوساز باشد. این روایت بر داده‌محوری، شفافیت، پاسخگویی، پایش عملکرد و مسئولیت‌پذیری تأکید دارد و با تأکید بر کم‌خرج و پرخدمت بودن منابع، الگویی برای مدیریت بهینه بودجه، نیروی انسانی و زمان فراهم می‌آورد و در نتیجه اعتماد عمومی و سرمایه اجتماعی را ارتقاء می‌دهد.
فراز اول: تحلیل روایت با نگاه اخلاق حکمرانی
۱. عدالت بی‌طرفانه
«لا یَحیفُ على مَن یُبغِضُ، ولا یأثَمُ فیمَن یُحِبُّ»
در حکمرانی، عدالت یعنی رفتار منصفانه با همه، فارغ از حب و بغض شخصی. مدیر اخلاق‌مدار باید در تخصیص منابع، قضاوت‌ها و تصمیم‌گیری‌ها بی‌طرف باشد.
۲. پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری
«یُحسِنُ فی عملِهِ کأنّهُ ناظرٌ إلَیهِ»
خودنظارتی و احساس مسئولیت در انجام وظایف، لازمه مدیر اخلاقی است که گویی دائماً در معرض ارزیابی عمومی است.
۳. شفافیت و صداقت
«لا یَقبَلُ الباطلَ مِن صدیقِهِ، ولا یَرُدُّ الحقَّ على عدوِّهِ»
شفافیت یعنی پذیرش حقیقت حتی از مخالفان و رد باطل حتی از دوستان. این اصل، پایه‌ای برای اعتماد عمومی و سلامت اداری است.
۴. خدمت‌محوری و کرامت انسانی
«سَخِیُّ الکَفِّ، لا یَرُدُّ سائلاً»
خدمت به مردم و کرامت انسان‌ها باید در اولویت باشد. مدیر باید گشاده‌دست، پاسخ‌گو و حامی نیازمندان باشد.
۵. تواضع و فروتنی
«غَضُّ الطَّرْفِ»
فروتنی در رفتار، پرهیز از تکبر و خودرأیی، از ویژگی‌های اخلاقی حکمرانی است. چنین مدیرانی پذیرای نقد و مشورت هستند.
۶. عقلانیت و سنجش‌گری
«یَزِنُ کلامَهُ، ویُخْرِسُ لسانَهُ»
مدیر اخلاق‌مدار باید قبل از سخن گفتن، اندیشه کند و از گفتار نسنجیده پرهیز نماید تا از تصمیمات شتاب‌زده و بحران‌آفرین جلوگیری شود.
۷. دانش‌محوری و عمل‌گرایی
«لا یَتعلّمُ إلّا لِیَعْلمَ، ولا یَعلمُ إلّا لِیَعْملَ»
دانش باید در خدمت عمل و اصلاح امور باشد، نه برای تفاخر یا انباشت بی‌ثمر.
۸. انعطاف‌پذیری و موقعیت‌شناسی
«إن سلَکَ مَع أهلِ الدُّنیا کانَ أکیَسَهُم، وإنْ سَلکَ مَع أهلِ الآخرهِ کانَ أورَعَهُم»
مدیر اخلاقی باید در موقعیت‌های مختلف، رفتار متناسب و حکیمانه داشته باشد؛ هم در عرصه‌های اجرایی و هم در حوزه‌های معنوی.
فراز دوم: تحلیل روایت با نگاه داده‌محوری و بهره‌وری
۱. کم‌خرج و پرخدمت (قلیل المؤنه، کثیر المعونه)
هر واحد منابع (مالی، انسانی، زمانی) باید بیشترین بازده را داشته باشد.
پایش داده‌های مصرف منابع و خروجی‌ها، امکان اصلاح ساختارها و افزایش بهره‌وری را فراهم می‌کند.
مثال: تخصیص بهینه بودجه و نیروی انسانی به مراکز فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و فناوری براساس داده‌های عملکرد واقعی.
۲_ حسن عمل و مسئولیت‌پذیری
«یُحسِنُ فی عملِهِ کأنّهُ ناظرٌ إلَیهِ»
سنجش کیفیت اقدامات و پروژه‌ها با شاخص‌های کمی و کیفی.
تحلیل داده‌ها برای بهبود مستمر عملکرد و افزایش اثرگذاری فعالیت‌ها.
۳- دانش برای عمل
«لا یَتعلّمُ إلّا لِیَعْلمَ، ولا یَعلمُ إلّا لِیَعْملَ»
جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات پیش از تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی.
اجرای پروژه‌ها بر اساس شواهد، نیازسنجی و ارزیابی مستمر.
افزایش بهره‌وری منابع و هدایت دقیق نیروها و برنامه‌ها.
۴_سخن سنجیده و زبان در کام
«یَزِنُ کلامَهُ، ویُخْرِسُ لسانَهُ»
پایش و تحلیل اثرگذاری پیام‌ها و ارتباطات رسانه‌ای.
کاهش اطلاعات غلط و شایعات و افزایش بهره‌وری فرهنگی و اجتماعی.
۵_ انصاف و بی‌طرفی
«لا یَحیف على من یبغض، ولا یأثم فیمن یحب»
تصمیم‌گیری بر اساس داده‌های واقعی و شواهد، نه احساس یا منافع شخصی.
ایجاد شاخص‌های عدالت و شفافیت برای تخصیص منابع و ارزیابی عملکرد و افزایش اعتماد عمومی.
۶_هوشمندی و پارسایی
«إن سلَکَ مع أهل الدنیا کان أکیَسهم، وإن سلَکَ مع أهل الآخره کان أورعهم»
تحلیل محیط، شناسایی تهدیدها و فرصت‌ها بر اساس داده‌های واقعی.
طراحی راهبردهای بهره‌ورانه با کمترین خطرپذیری و بیشترین اثر؛ حداکثر اثرگذاری تربیتی و فرهنگی با حداقل هزینه و منابع؛ افزایش تاب‌آوری جامعه.
این روایت پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله، الگوی عملیاتی برای اخلاق حکمرانی داده‌محور برای بهره‌وری ملی و سازمانی ارائه می‌دهد:
منابع محدود با حداکثر اثرگذاری مصرف می‌شوند.
تصمیمات بر اساس داده و شواهد، شفاف و عادلانه هستند.
علم، اخلاق و هوشمندی در خدمت عمل، تربیت و تمدن نوین اسلامی قرار می‌گیرند.
مدیریت کم‌هزینه و پرفایده برای مردم یعنی کار ومدیریت جهادی که بن بست شکن است .
رهبری حکیم ومجاهد عزیزمان می‌فرماید :
«با کار جهادی بن‌بست‌ها می‌شکند؛ ما جز با کار جهادی و کار انقلابی نخواهیم توانست این کشور را به سامان برسانیم. در همه‌ی بخشها، کمربسته بودنِ مثل یک جهادگر لازم است؛ این اگر بود، کارها راه می‌افتد؛ این اگر بود، بن‌بست‌ها باز میشود، شکافته میشود؛ [یعنی] کار فراوان، پُرحجم و باکیفیّت و مجاهدانه و انقلابی. انقلابی یعنی چه؟ بعضی خیال میکنند
وقتی میگوییم انقلابی، یعنی بی‌نظم؛ نخیر، اتّفاقاً یکی از خطوط اصلی انقلابی‌گری، نظم است؛ منتها انقلابی، یعنی اینکه خودمان را سرگرم کارهای حاشیه‌ای و تشریفاتی و زرق‌وبرقی و مانند اینها نکنیم.»
(۱۳۹۶/۰۲/۱۰)
وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ ( سوره عنکبوت ۶٩)
۲۷/ ۶/ ۱۴۰۴
عباس کعبی
با کار جهادی بن‌بست‌ها می‌شکند
ماهنامه مرکز
