مدیران باید بدانند که هر تأخیرِ نابجا، ضایع‌کردن فرصت‌هاست و هر شتاب‌زدگی، شکستن دقت و تدبیر
در مکتب حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام، «تصمیم به‌هنگام» یکی از پایه‌های تدبیر بر پایه عقلانیت، عدالت و اخلاق است. تصمیم درست، اگر زودتر از زمان خود اتخاذ شود، به خطا می‌رود، و اگر دیرتر انجام گیرد، فرصت‌ها را از بین می‌برد.
حضرت در نامه‌ی ۵۳ نهج‌البلاغه، درسی جاودانه به مالک اشتر می‌دهند:
«وَإِیَّاکَ وَالْعَجَلَهَ بِالأُمُورِ قَبْلَ أَوَانِهَا، أَوِ التَّسَقُّطَ فِیهَا عِنْدَ إِمْکَانِهَا، أَوِ اللَّجَاجَهَ فِیهَا إِذَا تَنَکَّرَتْ، أَوِ الْوَهْنَ عَنْهَا إِذَا اسْتَوْضَحَتْ؛ فَضَعْ کُلَّ أَمْرٍ مَوْضِعَهُ، وَأَوْقِعْ کُلَّ أَمْرٍ مَوْقِعَهُ.»
ترجمه:
از شتاب در کارها پیش از رسیدن زمانشان بپرهیز، و نیز از سستی در انجام دادن کاری که هنگام آن فرا رسیده است، و از لجاجت در کاری که حقیقت آن پنهان است، و از وهن و تردید در کاری که راه آن آشکار است. هر چیز را در جای خود بگذار و هر کار را در زمان مناسبش انجام ده.
تعادل میان شتاب و تأخیر
در این بیان حکیمانه، حضرت علی علیه‌السلام مدیران را به نظامی از تصمیم‌گیری فرا می‌خوانند که در آن افراط و تفریط جایی ندارد. نه شتاب‌زدگی و تصمیم‌های احساسی جایز است، و نه تأخیر نابجا و تعلل در اقدام.
در نظام اخلاق سازمانی، این تعادل به معنای عقلانیت رفتاری و درک موقعیت زمانی و ارزشی تصمیم‌هاست.
تصمیم با آرامش و اختیار
در ادامه همین آموزه، امیرالمؤمنین علیه‌السلام هشدار می‌دهند:
«حَتّى یَسْکُنَ غَضَبُکَ فَتَمْلِکَ الاِخْتِیَارَ.»
یعنی تا خشم فرو ننشیند، انسان مالک اختیار نیست. مدیری که در حالت خشم یا هیجان تصمیم می‌گیرد، از عدالت و حکمت فاصله می‌گیرد. تصمیم به‌هنگام، محصول آرامش عقل، مهار خشم، و اتکا به تقوا و انصاف است.
شاخص‌های اخلاقی تصمیم به‌هنگام
۱. مطالعه و ارزیابی کارشناسی پیش از تصمیم.
۲. مشورت با اهل تجربه و نظر.
۳. شجاعت در اقدام در زمان مقتضی.
۴. پرهیز از شتاب و تأخیر نابجا.
۵. بازنگری و اصلاح تصمیم‌ها پس از اجرا.
۶. یاد خدا و قیامت به‌عنوان معیار عدالت در تصمیم.
پیام علوی برای مدیران امروز
در حکمت علوی هر تصمیم یک امتحان الهی است. مدیران باید بدانند که هر تأخیرِ نابجا، ضایع‌کردن فرصت‌هاست و هر شتاب‌زدگی، شکستن دقت و تدبیر.
نظام تصمیم‌گیری در سازمان‌ها باید بر پایه‌ی محاسبه‌ی حکیمانه، آینده‌نگری، و آرامش ایمانی بنا شود.
«تصمیم به‌هنگام» نه‌تنها یک مهارت مدیریتی، بلکه یک اصل ایمانی ـ اخلاقی ـ در نهج‌البلاغه است. مدیرانی که به این اصل پایبندند، تصمیم را در وقتِ درست و با نیتِ درست می‌گیرند و این یعنی حرکت در مسیر حکمرانی علوی، عدالت‌محور و اخلاق‌مدار.
«فَضَعْ کُلَّ أَمْرٍ مَوْضِعَهُ، وَأَوْقِعْ کُلَّ أَمْرٍ مَوْقِعَهُ.»
هر چیز را در جای خود قرار دهید، و هر کار را در زمان مناسب خود انجام دهید.
بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی:
«سرعت را با دقت همراه کنید. سرعت غیر از شتاب‌زدگی است؛ شتاب‌زدگی بد است. سرعت وقتی با دقت همراه شد، کار معقول و صحیح است. سرعتِ بدون دقت، می‌شود شتاب‌زدگی. مواظب باشید در تصمیم‌گیری‌ها و نوع کارها، شتاب‌زدگی پیش نیاید و دست‌پاچه‌مان نکنند…
طبعاً تدبیر و درایت در تصمیم‌گیری‌ها و اجرا، از جمله‌ی توصیه‌های عمومی ماست.»
(۶/۶/۱۳۸۵)
ایشان با تأکید بر تأثیر اساسی «سرعت عمل» در مسائل اقتصادی، از کُندی و فاصله‌ی زیاد بین فکر و ایده تا تصمیم‌گیری و اجرا و ثمردهی تصمیمات انتقاد کردند و افزودند: این مشکل عمدتاً ناشی از پیگیری نکردن درست امور است.
این تلقی در برخی مدیران را که «بی‌خطرترین کار، تصمیم‌نگرفتن است»، خطرناک دانستند و گفتند:
«اینکه مدیری از ترس یقه‌گیری و مچ‌گیری به‌خاطر تصمیماتش، تصمیم نگیرد، کاری غلط و مورد مؤاخذه‌ی پروردگار است؛ چراکه خداوند علاوه بر فعل‌ها، از ترک فعل‌ها نیز سؤال و حساب‌کشی می‌کند.»
(۱۴۰۳/۱۲/۱۸)
فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ
(سوره آل‌عمران، آیه ۱۵۹)
۲۲/۷/۱۴۰۴
عباس کعبی
مدیریت و تصمیم به‌هنگام
ماهنامه مرکز
